Voel jij je pas écht wakker als je een kop koffie hebt gedronken? Je bent niet de enige, want zo’n 70% van de Nederlanders consumeert dagelijks koffie. Maar is het wel zo verstandig om koffie te drinken als je last hebt van aanhoudende vermoeidheid en slaapproblemen?
In deze blog lees je 6 redenen waarom koffie je in werkelijkheid vermoeider kan maken en deel ik 7 gezondere alternatieven die je energieniveau op een natuurlijke manier kunnen verhogen. Maar voordat we daar dieper op ingaan, laten we eerst eens kijken hoe koffie precies werkt en hoe het je dat tijdelijke opgewekte gevoel geeft.
Waarom krijg je door koffie meer energie
Op het moment dat je jouw bakkie drinkt, zorgt cafeïne - de actieve stof in koffie - binnen een half uur ervoor dat je meer energie ervaart. Zelfs als je lichaam eigenlijk moe is. Hoe komt dat eigenlijk?
Je lichaam is moe, maar je voelt dit tijdelijk niet
Dit heeft alles te maken met hoe cafeïne de werking van de neurotransmitter adenosine beïnvloedt. Adenosine is een chemische boodschapperstof in je brein die ervoor zorgt dat je je in de loop van de dag steeds vermoeider en slaperiger gaat voelen. Het helpt je brein te ontspannen door de hersenactiviteit te verminderen. Vanaf het moment dat je wakker bent, begint je lichaam adenosine op te bouwen, een direct gevolg van het verbruiken van energie (ATP) in het brein.
Adenosine speelt dus een cruciale rol in je slaap-waakcyclus: het maakt je moe genoeg om te slapen en herstellen.
Terwijl je slaapt, breekt je brein adenosine af en worden de ATP-voorraden weer aangevuld. Het is een fantastisch beschermingsmechanisme dat je helpt overdag energiek te zijn en 's avonds te ontspannen voor herstel.
Wanneer je besluit koffie te drinken, komt cafeïne in het spel en neemt tijdelijk de adenosine receptoren in je brein (ontvangers van het vermoeidheid signaal) in beslag. Hierdoor blokkeert cafeïne de werking van adenosine. Hoewel je lichaam fysiek vermoeid kan zijn, zorgt cafeïne ervoor dat je je toch tijdelijk alert en energiek blijft voelen.
Stimulatie oppepstoffen
Cafeïne zorgt ook voor een verhoging van het adrenalinegehalte in je bloed en stimuleert de afgifte van de neurotransmitter dopamine. Dopamine is een signaalstof die je een gevoel van plezier en motivatie geeft, en je aanzet tot actie. Het resultaat? Je voelt je opgewekt, alert en gefocust, zelfs als je eigenlijk moe bent.
Maar is het verstandig om koffie te drinken als je je moe voelt? We zullen dit in de volgende paragrafen verder bespreken.
Hoe lang blijft cafeïne in je lichaam
Gemiddeld heeft je lichaam ongeveer 6 uur nodig om de helft van de cafeïne, die je via je koffie hebt binnengekregen, af te breken. Dit wordt ook wel de halfwaardetijd genoemd. Dat betekent dat 6 uur na het drinken van je laatste kop koffie, nog de helft van de cafeïne in je bloed circuleert. Na 12 uur is dit zelfs nog een kwart!
Stel dat je om 14:00 uur een kopje koffie drinkt, dan heb je om 20:00 uur nog de helft van de cafeïne in je bloed.
Maar deze verwerkingstijd van 6 uur is een gemiddelde. Hoe lang de cafeïne in jouw lichaam actief blijft, hang af van verschillende factoren:
- Je geslacht, leeftijd, gewicht, je voedingspatroon, je leefstijl en het gebruik van bepaalde medicijnen.
- De hoeveelheid cafeïne die je dagelijks drinkt. Je lichaam bouwt namelijk een tolerantie op.
- Hoe goed je enzymen aanmaakt om de cafeïne af te breken. Mensen met leverproblemen of een afwijking in specifieke enzymen kunnen zelfs rekening houden met een langere verwerkingstijd.
Het is interessant om te weten dat cafeïne van nature een giftige stof is die de Coffea-plant produceert om zichzelf en de koffiebonen te beschermen tegen insecten.
Nu we weten hoe cafeïne werkt en hoe lang het in ons lichaam actief blijft na het drinken van een kop koffie, roep dit een belangrijke vraag op: is het drinken van koffie daadwerkelijk een goede manier om vermoeidheid tegen te gaan?
Is koffie gezond bij vermoeidheid
Wanneer je last hebt van aanhoudende vermoeidheid en slaapproblemen, dan mis je de energie om je dagelijkse activiteiten op een productieve manier uit te voeren. Het kan verleidelijk zijn om naar die dagelijkse koppen koffie te grijpen om je door de dag heen te helpen. Maar wist je dat regelmatig koffie drinken op de langere termijn juist kan bijdragen aan een gevoel van vermoeidheid? Hier zijn 6 redenen waarom koffie drinken niet de beste oplossing is bij vermoeidheid:
1. Koffie kan energiedips veroorzaken
Zoals je eerder in deze blog hebt gelezen, blokkeert cafeïne de werking van adenosine door de adenosinereceptoren in je brein in beslag te nemen. Hierdoor maskeer je jouw vermoeidheid. Als reactie hierop maakt je lichaam meer adenosine receptoren aan om het vermoeidheidssignaal alsnog door te geven. Tegelijkertijd bouwt het adenosinelevel zich op.
Zodra de cafeïne is afgevoerd, komen er meer adenosine receptoren vrij, die overspoelt worden door de opgebouwde adenosine. Het resultaat? Een flinke energiedip.
Na zo'n koffiecrash voel je misschien de neiging om nog een kopje koffie te zetten. Het proces begint dan weer van voor af aan. Op deze manier bouw je een tolerantie op voor koffie door de toename van het aantal adenosine receptoren. Je hebt dan meer koffie nodig om hetzelfde energieniveau te ervaren.
Door een toename van adenosine receptoren voel jij je plotseling vermoeider zodra de koffie begint uit te werken. Bovendien heb je meer kopjes koffie nodig om je weer energieker te voelen.
2. Koffie bevordert stress
Cafeïne in koffie activeert het sympathische zenuwstelsel en produceert adrenaline. Je lichaam komt hierdoor in een vecht- of vluchtreactie, wat ervoor zorgt dat je stress ervaart. Als reactie hierop produceert je lichaam het hormoon cortisol in je bijnieren. Hoewel cortisol helpt bij het reguleren van stress en het onderdrukken van ontstekingen, kan een teveel aan cortisol je hormoonbalans verstoren, waaronder de productie van melatonine en insuline. Dit kan leiden tot vermoeidheid, slaapproblemen, depressie, spijsverteringsproblemen en een overactief immuunsysteem.
Als je al stress ervaart of stressgevoelig bent, is het verstandig om koffie drinken te beperken of te vermijden.
Een overschot aan cortisol kan leiden tot ontregeling van je algehele hormoonhuishouding, wat uiteindelijk energieproblemen kan veroorzaken.
3. Koffie kan voor een slechte slaap zorgen
Uit onderzoek blijkt dat 44% van de Nederlanders koffiedrinkers aangeeft dat koffie drinken hun slaap negatief beïnvloedt. Dit komt doordat het hormoon cortisol, dat zoals we eerder zagen in hogere mate wordt aangemaakt na het koffie drinken, de aanmaak van het slaaphormoon melatonine kan belemmeren. Melatonine is een essentieel hormoon dat bijdraagt aan een goede nachtrust. Het helpt je niet alleen om in slaap te vallen, maar ook om door te slapen. Bovendien werkt het als een krachtige antioxidant.
Bij een gezond slaap-waakritme is het cortisolgehalte laag in de avond en het melatoninegehalte hoog, zoals hieronder is afgebeeld.
Wanneer je echter kopjes koffie drinkt, kan je cortisolgehalte hoger blijven, wat het moeilijker kan maken om in slaap te vallen. Dit kan ook je totale slaapduur verkorten. Een goede nachtrust is cruciaal om overdag niet vermoeid te voelen.
Een hoge cortisolproductie door koffie te drinken, belemmert de aanmaak van melatonine. Dit kan op zijn beurt leiden tot problemen met in slaap vallen en doorslapen.
4. Koffie kan ontstekingsbevorderend werken
Hoewel koffie antioxidanten bevat die in het algemeen gezondheidsvoordelen bieden, kan cafeïne bij sommige mensen juist ontstekingen bevorderen. Of koffie dit effect op jou heeft, lijkt grotendeels afhankelijk te zijn van je genen.
Specifieke enzymen in je lichaam zijn verantwoordelijk voor het verwerken en ontgiften van koffie in je lever. Een genetische afwijking in deze enzymen kan ertoe leiden dat je lichaam koffie langzamer afbreekt en ontgift, waardoor dit langer in je systeem blijft en ontstekingen kan veroorzaken. Chronische ontstekingen kosten veel energie en kunnen de energie die normaal gesproken beschikbaar is voor je hersenen, spieren en andere organen verminderen.
Afhankelijk van je genen kan koffie mogelijk chronische ontstekingen veroorzaken die veel energie kosten.
5. Koffie kan een te lage bloedsuiker veroorzaken
Cafeïne kan je sympathisch zenuwstelsel activeren -dit is het deel van je zenuwstelsel dat je 'vecht-of-vlucht'-reactie regelt. Vanuit evolutionair oogpunt is het nuttig dat je lichaam snel energie kan mobiliseren in stressvolle situaties - bijvoorbeeld als je geconfronteerd wordt met een dreigend gevaar zoals een roofdier om te kunnen ontsnappen. In deze moderne tijden ervaren we echter zelden zulke extreme bedreigingen, maar het drinken van koffie kan hetzelfde fysiologische systeem activeren.
Drink je continu koffie, dan kan dit ervoor zorgen dat je lichaam voortdurend in een verhoogde staat van alertheid verkeert. Dit kan leiden tot een snellere verbranding van bloedsuikers, wat op zijn beurt kan resulteren in een lage bloedsuikerspiegel, oftewel hypoglykemie. Symptomen van hypoglykemie kunnen variëren van vermoeidheid, hoofdpijn en concentratieproblemen tot honger, trillen en zweten.
Het continu drinken van kopjes koffie kan een constante 'vecht-of-vlucht'-reactie in je lichaam veroorzaken, wat kan leiden tot een verhoogd verbruik van bloedsuikers en kan mogelijk een hypoglykemie tot gevolg hebben.
6. Koffie kan de opname van mineralen belemmeren
Koffie drinken kan mogelijk invloed hebben op hoe je lichaam essentiële mineralen opneemt. Koffie bevat talrijke polyfenolen, die bekend staan om hun gezondheidsvoordelen (waarover later meer). Deze plantaardige stoffen kunnen zich echter ook binden aan mineralen, waardoor de opname ervan kan worden belemmerd. IJzer is bijvoorbeeld een belangrijk mineraal die een relevante rol speelt als het gaat om energie.
IJzer is namelijk nodig voor de aanmaak van hemoglobine, een eiwit in je rode bloedcellen dat verantwoordelijk is voor het transport van zuurstof door je lichaam. Een verminderde zuurstoftoevoer kan leiden tot een lager energieniveau. Symptomen van een ijzertekort (evenals andere voedingstekorten die bij vermoeidheid kunnen optreden) worden uitgebreid beschreven in deze blog.
Om deze reden raad ik altijd aan om ongeveer een uur voor en na de maaltijd niets te drinken, dus ook geen koffie, om zo de optimale opname van mineralen te waarborgen.
Polyfenolen in koffie kunnen zich aan ijzer hechten wat de opname van het mineraal verslechtert en nadelige gevolgen heeft voor je energieniveau.
Is koffie gezond
Koffie heeft, ondanks de eerder besproken nadelen, ook een reeks gezondheidsvoordelen. Zo worden onder anderen de volgende claims gemaakt:
- Koffie is rijk aan polyfenolen, goede voedingsstoffen die als krachtige antioxidanten functioneren. Antioxidanten beschermen onze cellen tegen schade en kunnen ontstekingen remmen.
- Koffie zou het risico op hart- en vaatziekten verlagen.
- Koffie zou het risico op diabetes type 2 verlagen.
- Koffie zou het risico op dementie en Parkinson verlagen
- Koffie zou het risico op depressie verlagen.
- Koffie zou het risico op leverkanker verlagen.
- Koffie zou, dankzij de cafeïne, tijdelijk je energieniveau verhogen, wat ook een positief effect kan hebben op (sport)prestaties.
- Koffie wordt vaak in verband gebracht met een verbeterde vetverbranding.
Bij deze positieve effecten wil ik wel een aantal kanttekeningen plaatsen. Je algehele gezondheid en energieniveau hangen namelijk van van veel meer factoren af dan alleen het drinken van koppen koffie.
1. Polyfenolen komen niet exclusief in koffie voor. Ze zitten namelijk ook in diverse groenten, fruit, noten, azijn, olijfolie en pure chocolade. Een gezond en gevarieerd voedingspatroon is nodig om voldoende antioxidanten en andere essentiële voedingsstoffen binnen te krijgen. Gezondheid kan dus niet worden toegeschreven aan één specifiek product, hoe gezond koffie ook kan zijn.
2. Cafeïne kan inderdaad het sympathische zenuwstelsel activeren en zo vetcellen aansporen om energie te leveren. Maar vetverbranding hangt vooral af van een negatieve energiebalans: je verbrandt meer calorieën met lichaamsbeweging dan je binnenkrijgt via je voeding. Ook een goede nachtrust en effectief stressmanagement spelen hierbij een belangrijke rol.
3. De energieboost en bijbehorende prestatieverbetering die je van koffie drinken krijgt, is tijdelijk. Als je iedere dag koffie neemt, bouw je een tolerantie op en heb je meer koffie nodig om hetzelfde energieniveau te bereiken.
Ondanks de geclaimde gezondheidsvoordelen is het belangrijk om naar de signalen van je lichaam te luisteren. Aanhoudende vermoeidheid en slaapproblemen zijn als waarschuwingslampjes op je dashboard; ze geven aan dat je lichaam moeite heeft om voldoende energie te leveren. Het gebruik van cafeïne in koffie om deze signalen te onderdrukken, is vergelijkbaar met het afplakken van deze lampjes. Je doet dan net alsof het signaal niet bestaat, terwijl het eigenlijk een teken is dat er iets in je lichaam aandacht nodig heeft.
Is koffie slecht voor je
Het antwoord op deze vraag kan sterk variëren per persoon. Hoe gevoelig je bent voor de effecten van koffie, is afhankelijk van jouw huidige gezondheid, voeding- en leefstijlpatroon en je genen. Zoals je eerder in de blog hebt gelezen, kan een kop koffie in sommige gevallen paradoxaal genoeg juist vermoeidheid veroorzaken. Daarnaast zijn er nog andere bijwerkingen om rekening mee te houden.
Mogelijke bijwerkingen van koffie
Naast dat koffie je klachten als aanhoudende vermoeidheid en slaapproblemen kan verergeren, kan cafeïne ook de volgende symptomen veroorzaken:
- Onrust
- Angstgevoelens
- Hoofdpijn
- Verhoogde hartslag en ademfrequentie
Als je deze symptomen herkent bij het drinken van koffie, dan is het verstandig om cafeïne voor langere tijd te vermijden.
Wanneer moet je cafeïne vermijden?
Het is aan te raden om de consumptie van cafeïne te verminderen, maar liever te vermijden als je last hebt van de volgende symptomen:
- Slaapproblemen
- Angstgevoelens en paniekstoornissen
- Chronische stress
- Hoge bloeddruk
- Hartproblemen
Als je geen last hebt van deze symptomen, kun je zonder problemen koffie blijven drinken.
Toen ik zelf besloot om geen koffie meer te drinken, merkte ik na één week al een stabieler energieniveau in vergelijking met de periode waarin ik dagelijks een kop espresso dronk. Wil je graag een stabieler energieniveau? Dan is het vermijden van cafeïne zeker het proberen waard.
Hoeveel cafeïne is veilig?
Over het algemeen wordt 400 milligram cafeïne per dag als veilig beschouwd, wat overeenkomt met ongeveer 4 kopjes koffie per dag. Een enkele dosis van meer dan 200 milligram cafeïne wordt echter als maximum gezien. Houd er rekening mee dat de uitwerking van koffie per persoon kan verschillen.
In de onderstaande tabel vind je Cafeïne houdende dranken (zoals espresso, gefilterde koffie, zwarte thee, verschillende soorten frisdranken en zelfs cafeïnevrije koffie) met de gemiddelde bijbehorende hoeveelheid cafeïne per 100 ml.
Daarnaast vind je het ook in voedingsmiddelen, zoals pure chocolade, ijs, yoghurt, proteïnerepen, dieetpillen en zelfs pijnstillers.
Als je besluit om cafeïne te vermijden, is het belangrijk om goed de etiketten te controleren op de aanwezigheid van cafeïne.
Ontwenningsverschijnselen bij verminderen van koffie
Als je overweegt om te stoppen met koffie drinken, is het belangrijk om te weten dat je waarschijnlijk enige tijd zal moeten wennen aan deze verandering, voornamelijk vanwege de volgende ontwenningsverschijnselen:
1. Vermoeidheid: Je lichaam heeft tijd nodig om de balans in de adenosine(receptoren) te herstellen. Dit kan resulteren in dat jij je tijdelijk minder energiek voelt en je minder goed kan concentreren en focussen.
2. Hoofdpijn: Cafeïne in koffie kan de bloedtoevoer naar de hersenen verminderen door het vernauwen van de bloedvaten. Wanneer je stopt met koffie drinken, zal de doorbloeding weer toenemen. Deze verandering kan hoofdpijn veroorzaken.
3. Verminderde stemming: Het verminderen van de hoeveelheid cafeïne kan leiden tot gevoelens van somberheid of zelfs depressie en je kan sneller geïrriteerd raken.
Deze ontwenningsverschijnselen kunnen al binnen 12 tot 24 uur na je laatste kopje koffie optreden. Het is echter mogelijk dat deze symptomen nog 2 tot 9 dagen aanhouden. De duur van deze symptomen hangt sterk af van hoeveel koffie je gewoonlijk per dag dronk.
Het verminderen van het aantal kopjes koffie en daarmee het onafhankelijk worden van cafeïne is dus een proces dat tijd en doorzettingsvermogen vraagt.
Het is goed om te weten hoeveel kopjes koffie per dag je normaal gesproken drinkt om een inschatting te kunnen maken wat de uitdaging is die je te wachten staat.
Hoe pak je het stoppen met koffie aan
Er zijn 2 manieren om te stoppen met koffie drinken, afhankelijk van je persoonlijke voorkeuren en hoe je lichaam reageert op de verandering:
1. Cold Turkey: Deze aanpak betekent dat je van de ene op de andere dag volledig stopt met koffie drinken. Het is belangrijk om te onthouden dat de ontwenningsverschijnselen die eerder in deze blog zijn besproken, mogelijk kunnen optreden. Hoe intens deze zijn, hangt af van de persoon en hoeveel koffie je gewend bent. Als je de kans op ontwenningsverschijnselen wil minimaliseren, overweeg dan de volgende strategie.
2. Stapsgewijs afbouwen: Met deze aanpak verminder je je cafeïne-inname geleidelijk, bijvoorbeeld door elke 2 tot 9 dagen een kopje koffie minder te drinken. Hierdoor verklein je de kans op het ervaren van ontwenningsverschijnselen.
Voor velen van ons is koffie drinken een diepgewortelde gewoonte. Of het nu de dagelijkse ochtendroutine is, uit gezelligheid op sociale bijeenkomsten, of de misvatting dat we het 'nodig' hebben om te functioneren, koffie is vaak een vast onderdeel van ons leven.
Zelf dacht ik onafhankelijk te zijn van koffie, omdat ik ‘slechts één espresso per dag’ dronk. Toen ik besloot om koffie voor langere periode te vermijden, deed ik echter enkele verrassende ontdekkingen in de eerste week:
- Ik betrapte mezelf erop dat ik regelmatig op de klok keek om na te gaan of het al tijd was voor ‘mijn koffiemomentje om 10 uur’.
- Als ik een complexe taak wilde uitvoeren, had ik het gevoel dat koffie me zou helpen om scherper te zijn en het beter aan te kunnen. In zo'n geval nam ik een extra espresso.
Wat ik ontdekte, is dat ik specifieke tijdstippen en activiteiten had geassocieerd met koffie drinken. Wat hielp om deze zogenaamde neuro-associatie te doorbreken? Ik verving de oude, ongewenste gewoonte door een nieuwe, gewenste gewoonte waar ik enthousiast over werd: blootstelling aan daglicht. Waarom was dit zo effectief? Dat lees je in het volgende deel van deze blog.
Effectieve alternatieven voor koffie
Hier zijn zeven alternatieven die je kunt inzetten om je koffieconsumptie te verminderen en je energieniveau op natuurlijke wijze te verhogen:
Daglicht
Probeer binnen een uur na het wakker worden naar buiten te gaan. Is het dan nog donker? Overweeg dan een daglichtlamp. Blootstelling aan zonlicht helpt je bioritme te resetten.
- Dit bevordert de natuurlijke aanmaak van cortisol in de ochtend wat je alertheid en stemming verbetert.
- Bovendien stimuleert het de productie van mitochondriën (de energiefabriekjes van je cellen).
- Het stimuleert de aanmaak van melatonine in de avond, wat een goede herstellende slaap ondersteunt.
Water drinken
Begin de dag met een flinke hoeveelheid water (1 à 2 glazen) om het vochtverlies van de nacht aan te vullen. Vermoeidheid kan namelijk een symptoom zijn van dehydratatie, omdat een tekort aan vocht de bloedcirculatie kan belemmeren en daarmee de toevoer van zuurstof en voedingsstoffen naar je cellen. Pak dus eerst een glas water voordat je automatisch naar koppen koffie grijpt.
Koude douche
Een koude douche of het koud afdouchen in de ochtend stimuleert de aanmaak van cortisol. Dit helpt je om direct wakker, helder en energiek te voelen. Bovendien stimuleert het de productie van endorfine, ook wel bekend als het 'gelukshormoon', waardoor je de dag in een positieve stemming begint.
Regelmatig bewegen
Zet elke 30 minuten een timer en kom in beweging. Dit kan zo simpel zijn als opstaan om een glas water te pakken, een huishoudelijke taak uitvoeren, je planten water geven, 20 keer squatten of andere oefeningen doen. Hoe langer je stilzit, hoe vermoeider je zult worden en hoe groter de kans dat je je toevlucht zoekt in koppen koffie. Een zittende leefstijl staat direct in verband met een verminderde aantal goedwerkende mitochondriën (energiefabriekjes in je cellen).
Voldoende slaap
Maak van slaap een prioriteit. Zorg voor minstens 7 uur slaap per nacht en een slaaproutine met vaste slaap- en waaktijden. Wanneer je goed uitgerust bent, heb je geen stimulerende middelen nodig om je dag door te komen.
Gezonde voeding
Kies gedurende de dag voor maaltijden die rijk zijn aan eiwitten, vitaminen en mineralen, maar arm aan geraffineerde koolhydraten. Dit helpt energiedips als gevolg van grote bloedsuikerschommelingen te voorkomen. Voorbeelden van geraffineerde koolhydraten zijn witbrood, witte pasta, witte rijst, koek, gebak, snoep, chips, frisdranken, vruchtensappen, kant- en klare maaltijden en sausjes en andere voedingsmiddelen met toegevoegde suikers.
Cafeïnevrije koffie (decaf)
Als je gewend bent om dagelijks een aantal kopjes koffie per dag te drinken, kan het nuttig zijn om eerst over te schakelen naar cafeïnevrije koffie. Nu is de vraag: Is cafeïnevrije koffie nu goed of slecht?
Decaf koffie is een soort koffie, waaruit het merendeel aan cafeïne is verwijderd, waardoor er ongeveer 3 milligram cafeïne overblijft. Door dit proces gaan ook een deel van de goede voedingsstoffen uit de koffie verloren. Als je voornamelijk koffie dronk voor de antioxidanten, kun je overwegen om cafeïnevrije koffie ook over te slaan.
Bovendien kan decaf koffie, afhankelijk van hoe de cafeïne is verwijderd, chemische ongezonde stoffen bevatten die je hormoonbalans kunnen verstoren. Als je voor cafeïnevrije koffie kiest, ga dan voor een biologische variant.
Cafeïnevrije koffie kan een handig hulpmiddel zijn in je overgangsfase naar een leven met minder of geen koffie, maar zie het niet als een lange termijn oplossing. Probeer in plaats daarvan enkele van de bovenstaande strategieën om op een natuurlijke manier je energieniveau te verhogen.
De volgende stap
Vraag jezelf af, waarom drink je eigenlijk koffie? Als het een onmisbaar hulpmiddel is geworden om je dag door te komen, dan wordt het tijd om te zoeken naar de onderliggende oorzaak van je vermoeidheid. Het is belangrijk om te onthouden dat er niet zoiets bestaat als een 'tekort aan koffie'. Aanhoudende vermoeidheid is een signaal van je lichaam dat aangeeft dat er herstel nodig is.
Om je op weg te helpen, heb ik een gratis Energiewinst Checklist samengesteld. Hierin vind je 44 tips voor hoge productiviteit op het werk en om volop te kunnen genieten van het leven. Het is het meest volledige stappenplan voor iedereen die de controle over hun energieniveau wil terugwinnen.
Stel je voor hoe het zou zijn om elke dag wakker te worden vol energie, zonder afhankelijk te zijn van koffie om je dag door te komen. Ga van 'geleefd worden' naar 'regie over jouw energie'.
Klik op de groene knop hieronder en begin vandaag nog met het verbeteren van je energieniveau.
Download nu jouw gratis exemplaar
